NASIL HESAPLANIYOR?
Hürriyet'ten Ahmet Karabıyık'ın yazısına göre; emekli olan çalışanlar son işyerlerinden, o işyerindeki çalışma süresi için kıdem tazminatı alacaklar. Her bir çalışma (kıdem) yılı için çalışana 30 günlük (brüt) ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenecek. Kıdem tazminatı tavanını (güncel tavan: 15.371,40) aşan ücrete sahip çalışanlara ise her bir çalışma yılı için tavan tutarı kadar tazminat ödemesi yapılacak. Güncel asgari ücreti ve güncel tavan tutarını dikkate alarak kaç yıllık çalışma süresi için ne kadar tazminat hesaplanacağı Tablo 1’den görülebilir.Asgari ücretle, tavan tutarı arası ücrete (Örnek: brüt 12.500 TL) sahip çalışanlara ödenecek tazminat için son ücretle kıdem yıl sayısının (örnek 5 yıl) çarpımı sonucu bulunacak tutar (12.500 TL * 5 yıl = 62.500 TL) ödenecek. Hesaplanan kıdem tazminatı üzerinden gelir vergisi ve SGK primi kesilmeyecek yalnızca Damga Vergisi (Binde 7,59) kesilecek. Tablo 2’de ayrıca; 2023 yılında tahmini brüt asgari ücretin 10.000 lira (Net:8.500 TL) ve tahmini kıdem tazminatı tavanının 22.500 TL olacağını varsayarak EYT yasasının çıkmasından sonra hangi brüt ücrete sahip çalışan için ne kadar kıdem tazminatı ücreti ödeneceği de görülebilir.KİMLER ALABİLİYOR?
Kendi isteğiyle işten ayrılmasına rağmen kıdem tazminatı alabilecekler yalnızca emekliler de değil aslında... Askerlik nedeniyle işten ayrılanlar, evlilik nedeniyle (1 yıl içinde) işten ayrılanlar da kıdem tazminatı alabiliyor. Ayrıca 8 Eylül 1999 öncesi işe başlayanlar da (En az 15 yıl sigortalılığı ve 3.600 prim günü de varsa) yine tazminat alabiliyor.'OCAKTAN SONRA UYGULAMAYA SOKULACAK'
EYT çalışmalarına değinen Bakan Bilgin, şöyle konuştu:"Televizyonlarda sık sık 'işte şunlar da girecek, bunlar da çıkacak' öyle bir şey yok. 99 öncesi biliyorsunuz, yaşla ilgili bir sorun var. O sorunu biz çözüyoruz ve önümüzde tek bir model var. Tek bir formül var daha doğrusu. Onun hesapları yapıyoruz. Çok sayıda insan var tahmin edeceğiniz gibi. Onların durumlarını, çalışma gün sayılarını, yıllarını, vesaire sosyal güvenlikteki sağlık sigortası primlerini gözden geçirip en uygun, en kapsayıcı çözümlemeyi yapacağızMesafe aldık ama şimdi açıklamayacağım. 'Niye şimdi açıklamıyorsunuz?' diyenler var. Bir defa çalışmamız bitmedi. İkincisi, adım adım açıklıyoruz. Zaten açıklasak da ocaktan sonra uygulamaya sokulacak. Şimdi açıklamanın bu anlamda acelesi yok. Sözleşmeli personel, geçici işçiler, diğer sorunları açıklayacağız. Aralık ayının ilk haftasında çalışma biter bitmez de meclise intikal ettireceğiz."Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesinde son viraja girildi. Yasal düzenlemeyle 8 Eylül 1999'dan önce başlayanlardan 20 yılını dolduran kadınlar, 25 yılını dolduran erkekler yaş koşulu aranmadan emekli olabilecek ve prime dayalı bir sistem getirilecek. Şartları tamamlayacak olanlar da kademeli emekli olacak.HİZMET DÖKÜMÜ ALIN
EYT'yi bekleyenlerin birinci adımda hizmet dökümünü çıkararak kapsamlı bir inceleme yapması gerekiyor. Son 2 bin 520 gün hangi statüden emekli olunacağını belirleyecek. Bu tarihten önce sigortalı olanların SSK'dan emekli olabilmesi için 5 bin güne ulaşması gerekiyor, işe girişi olup primi yatırılmayanlar için zaman aşımı süresi olmayıp, dava açma hakkı bulunuyor.8 Eylül 1999'dan önce yapılan askerlik için yapılacak borçlanma altın değeri taşıyor. Örneğin, 2001'de işe girmiş ancak 1998'de askerlik yapmışsa borçlanıp öne çekebilir. Aralık başında açıklanması beklenen EYT yasası önceki emeklilik planlaması yapmaya başlayanların merak ettikleri bazı soruların yanıtları şöyle:Eksik prim günlerimi şimdiden borçlanmamda fayda var mı?
EYT'yibeklerken hizmet dökümünü çıkararak ilk adımı atabilirsiniz. Doğum, askerlik borçlanması için yasanın çıkmasını beklemekte fayda var. Böylece ne kadar gün sayısına ihtiyacınız olacağını göreceksiniz. İhtiyacınız olan prim gün sayısı kadar borçlanmış olacaksınız. Asgari ücretin brütünün yüzde 30'unu, yurtdışında borçlanma yüzde 40'ını borçlanabilirsiniz. 1 Ocak 2023 tarihine kadar borçlanma tutarları değişmeyeceği için bir zararınız da olmayacak.Emeklilikte 2.520 kuralı nedir?
Sabah'ta yer alan habere göre; emeklilikte çalışılan en son ödenen 2.520 gün prim ödemesi içinde hangi sigortalılık statüsünde prim ödendiğine bakılıyor. Bu süre içinde SSK, Bağ- Kur, Emekli Sandığı sistemlerinden hangisinde fazla prim ödendiyse o sosyal güvenlik sistemi üzerinden emekli olunur. EYT kapsamında emekli olacaklar için de emeklilik işlemleri bu sürede hangi statü daha fazla ise ona göre yapılacak.EYT kapsamında olanlar hangi statüden emekli olacak?
Hizmet dökümünde son 2 bin 520 gün hangi statüden (Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı) emekli olunacağında belirleyici olacak. Düzenleme işe başlangıç tarihi 1999 öncesi banka sandıklarında olanları da kapsayacak. Bağ-Kur kapsamında işyeri açıp, şirket ortağı olup primlerini yatırmadığı için dondurulan günler yeniden kazanılabilecek. Geçmiş günlerini ihya edecek olanlar ihtiyaçları olan prim gün sayısı kadar asgari ücret üzerinden ödeme yaparak prim ekletebilecek.1997'de işe girdim ama primim yatırılmamış, ne yapmalıyım?
İşe girişiniz var ama prim yatırılmadıysa dava açmanız gerekiyor. Fiilen 8 Eylül 1999 öncesi çalışıp ancak sigorta girişi geç yapıldıysa da dava açma var. Her iki durumda da zaman aşımı süresi bulunmuyor. Ancak bu tarihten önce işe girdiniz ancak hiçbir şekilde sigorta girişiniz yapılmadıysa hak düşürücü süre nedeniyle dava açamazsınız. Yine stajyer, çırak olmadığı halde böyle başlatılanlarında itiraz hakkı var.Yurtdışı borçlanması yapıp yaşı bekleyen yararlanabilecek mi?
Türkiye'nin 18 ülkeyle sosyal güvenlik anlaşması bulunuyor. Yurtdışındaki Türk vatandaşları da borçlanma ile EYT'li olabilir.Askerliği 1998 yılında yapanın sigorta başlangıç tarihi öne çekilir mi?
Askerlik borçlanmasıyla sigortalılık başlangıç tarihi borçlandırılan gün sayısı kadar geriye çekiliyor. Bu durum yaş olarak daha erken bir tarihte emeklilik imkânı sağlıyor. Örneğin; 2001 yılında işe girmiş ancak 1998 yılında askerlik yapmışsa borçlanıp öne çekebilir.18 yaşından önce yapılan sigorta etkili mi?
1 Nisan 1981'e kadar 18 yaşından küçükken yapılan sigorta süresi açısından başlangıç sayılıyor. 1 Nisan 1981-8 Eylül 1999 tarihleri arasında emeklilik açısından sigorta başlangıcı tarihi için 18 yaşın doldurulduğu tarih arınıyor. 18 yaştan küçük başlangıçlar sigortalılık başlangıcı açısından dikkate alınmıyor.YENİ SİSTEMİN İPUÇLARI
* Prime dayalı bir sistem olacak.* 18 yaşından küçükken ödenen primler dâhil edilecek.
* 1999'dan önce yapılan askerlik altın değerinde.
* EYT'te son 2520 gün belirleyici olacak.
* Hizmet dökümünü şimdiden çıkarın.* Yurtdışındaki Türk vatandaşları da yararlanacak.
* Zorunluluk yok, isteyen emekli olacak.
* Girişi olup, prim yatırılmadıysa zaman aşımı yok.
* Çırak gösterilenin de itiraz hakkı bulunuyor.
EYT'DE SON DURUM
EYT ile ilgili yeni gelişmeler yaşanırken milyonlarca vatandaş Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) yasasının çıkmasını bekliyor. Bu konuda teknik çalışma tamamlanırken şimdi müzakerelerin bitirilip yasa aşamasına geçilmesi bekleniyor. Son olarak gündeme gelen staj sigortasının emeklilik hesabını etkilemesi ise merak edilen konular arasında yer alıyor.Ülkelerin gelişmesinde mesleki ve teknik eğitim sistemi önemli rol oynuyor. Özelikle iş gücünün niteliğinin artırılarak katma değer oluşturulmasında ve dolayısıyla ekonomik kalkınmada bu durum yadsınamaz.Ülkemizde küçük çocuklar bile bir iş yerinde hizmet akdine göre çalıştıklarında tüm sigorta kollarına tabi tutulmalarına karşın aday çırak, çırak ve stajyer öğrenciler ise emeklilik (yaşlılık, malullük ve ölüm) sigortalarının kapsamı dışında tutuluyor. Bunlar hakkında iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası ile GSS uygulanıyor. Oysa stajyer ve çırakların da tüm sigorta kollarından faydalandırılması hem işverenlerin kalifiye eleman ihtiyaçlarının giderilmesinde hem de SGK’nın aktüaryel yapısında iyileşmeye yol açacak.Stajyerler arasında eşitliğe aykırı düzenlemeler
Sosyal güvenlik mevzuatımıza bakıldığında hakikaten stajyerler arasında emeklilikte avantaj sağlayan hizmet borçlanmaları açısından eşitliğe aykırı düzenlemelerin bulunduğu hemen göze çarpmaktadır. Keza SGK uygulamasında hâlen avukatlar, sigortalı olmaksızın ilk altı ay mahkemelerde, kalan altı ay da avukat yanında olmak üzere toplam 1 yıllık staj sürelerini gösteren onaylı baro belgesi ve borçlanma talep dilekçesi ile kuruma başvurmaları hâlinde bu süreleri borçlanabilmektedir.Yine 1416 Sayılı Kanun uyarınca yurt dışında geçen öğrenim süreleri, hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri hatta doktora veya tıpta uzmanlık öğreniminde geçen süreler borçlanılarak emeklilik başlangıcında dikkate alınmaktadır. Ancak diğer stajyerler ile çırakların bu hakkı bulunmamaktadır.Anayasanın eşitlik ilkesi gereği bu kesimin de borçlanma hakkından faydalanması gerektiği kanaatindeyim. Kaldı ki stajyerlerin bütçeye çok büyük yük getirmesi de söz konusu değildir.Stajyerlerin istekleri
Staj yapmış olanlardan gelen talep ve yakınmaların çoğu stajyer ve çırak olarak çalışmış olanların bu çalışmalarının emeklilikte sigorta başlangıcı sayılması ya da bu süreler için borçlanma hakkının verilmesi noktasında toplanmaktadır. Bize ulaşan taleplerde en azından yukarıda açıkladığımız stajyer avukatlar ile yurt dışında geçen öğrenim süreleri, hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri hatta doktora veya tıpta uzmanlık öğreniminde geçen süreleri borçlanma hakkı olanlarda olduğu gibi kendilerine de bu hakkın verilerek eşitsizliğin giderilmesidir.SGK’nın uygulamadaki kanuna göre aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Stajyer ve çıraklık sigortası SSK kapsamında bulunmaktadır. Ancak emekliliğe yarayan uzun vadeli sigorta kolları diye tabir edilen yaşlılık-malullük ve ölüm sigortaları kapsamında bulunmamaktadır. Bütün mesele stajyerlerin çalışırken bu sigorta kollarına da tabi tutulmamalarında yatmaktadır. Bu bağlamda staj ve çıraklık sigortası ile emekli olmak için iki yol bulunmaktadır. Bu yollar;Birincisi stajyer ve çırakların çalışma başlangıçlarının doğrudan emeklilikte başlangıç kabul edilmesi veİkincisi ise staj ve çıraklıkta geçen sürelere aynen askerlikte olduğu gibi borçlanma hakkının verilmesinden ibarettir. Bu iki yol için de mutlaka yasal düzenleme yapılması gerekmektedir.TBMM’ye stajyer ve çıraklar için yeni kanun teklifi verildi
TBMM’ye intikal ettirilen yeni Kanun teklifi ile stajyer ve çırak olarak çalışmış olan vatandaşların talepleri doğrultusunda ve yaşanan mağduriyetlerin giderilmesinin yanında mesleki ve teknik eğitim okullarının teşvik edilmesi ve daha fazla talep görmesine katkı sunulmasının amaçlandığı belirtilmektedir.Söz konusu Kanun Teklifinde;
Kısa vadeli sigorta kollarına sahip olan çırak, bursiyer, kursiyer ve stajyerlerin uzun vadeli sigorta kolları açısından da sigortalı olarak tanımlanmalarının sağlanması,Çıraklık, kursiyerlik ve staj sürelerinin başlangıç tarihlerinin uzun vadeli sigorta kolları açısından da hizmet ve sigorta başlangıç tarihi sayılması,Çıraklık, kursiyerlik ve staj sürelerinin uzun vadeli sigorta kolları açısından borçlanılabilmesinin yasal güvenceye alınması,08/09/1999 tarihinden önce yapılan çıraklık ve staj sürelerinin uzun vadeli sigorta kolları açısından borçlanılabilmesine ve borçlanılan bu sürelerin sigortalılık başlangıç tarihinden önce ise sigortalılık başlangıç tarihinin borçlanılan süre kadar geriye götürülmesi